Nacionalne sekcije Međunarodnog udruženja likovnih kritičara sa centralom u Parizu u osnovi su izrasle na platformi stvaranja međunarodnih organizacija kao stubova svetskog mira nakon Drugog svetskog rata. Udruženje AICA International (Association Internationale des Critiques d’Art) je osnovano 1950. godine na Kongresu UNESCO-a. Broj nacionalnih sekcija međunarodne AICA-e se konstantno uvećava zahvaljujući novim dekolonizacijama ili raspadima većih država. Delovanje udruženja AICA na ovim prostorima otpočinje u okviru Jugoslavije i stručno je orijentisano, ali ne uvek nužno i progresivno spram savremenih umetničkih pitanja. Sekcija AICA Jugoslavije (SFRJ) je bila aktivna od 1954-1992. Sekcija AICA Srbije i Crne Gore je delovala od 1992-2003, a sekcija AICA Srbije je osnovana 2003. godine. AICA Jugoslavije, kao i međunarodno udruženje AICA International, te i sve nacionalne sekcije, uključujući i današnju AICA Srbije, pate od epistemološke zarobljenosti u diskursu 1950ih i 1960ih godina kao što su umetnička izuzet(n)ost u društvenom kontekstu, dominacija kulture Zapada u nasleđenom i nedovoljno problematizovanom hladnoratovskom poretku, tradicionalno shvatanje figure umetnika i umetnosti i održavanje fantomskih i ideologizovanih struktura države-nacije u polju kulture. S druge strane, AICA nacionalne sekcije beleže pokušaje hvatanja u korak i u koštac sa problemima savremenosti kao što su tehnološka standardizacija i reakcionarne forme demokratizacije kulture koje dovode do zaravnjivanja i relativizacije smisla umetnosti i nauke. U fokus dolaze i pitanja kao što su odumiranje institucija umetnosti i umetnosti-kao-institucije u vremenu vladavine desnog populizma i potreba za uspostavljanjem novih epistemologija i novih formi kulture, i konačno, svetska borba za priznanje umetničkog rada kao rada, odnosno zahtev za boljim uslovima života i rada kulturnih delatnika.

Zasnovano na profesiji i profesionalnim aktivnostima, udruženje AICA je oduvek bilo heterogeno i samim tim nije zauzimalo eksplicitno angažovan stav spram tekućih društvenih i kulturno-političkih pitanja tokom čitave istorije svog delovanja, pa i istorije osipanja.

Istorijat organizacije i njena unutrašnja dinamika, konflikti i kontradikcije, kao i izrazi političke heterogenosti karakteristične za stručna udruženja, zaslužuju studiju po sebi, naročito kada je u pitanju period devedesetih godina kada se raspada AICA Jugoslavije i kada država Srbija, a pre toga “krnja Jugoslavija”, nasleđuje ili konfiskuje brojne prethodne institucije umetnosti bivše Jugoslavije kao što su Paviljon u Veneciji ili nekadašnja AICA Jugoslavije. Tokom svog postojanja od ranih dvehiljaditih do početka reaktivacije 2019. godine, AICA Srbije uglavnom opstaje zahvaljujući tautološkom ispunjavanju svoje osnovne proceduralne funkcije, a to je izdavanje članskih karti međunarodne AICA-e sa obnovljenom markicom koje omogućavaju besplatan ulaz u sve svetske muzeje i galerije. U tom periodu često se postavlja pitanje smisla postojanja ovakve organizacije i članstvo počinje da se osipa.

Reaktivacija Međunarodnog udruženja likovnih kritičara AICA – sekcija Srbije, delimično je inspirisana obnavljanjem javnih aktivnosti ULUS-a, kao i drugim signalima nužnog zbijanja redova u sferi kulturnog rada. Reč je o procesima koje su otpočele nezavisne organizacije u regionu, čiji su primeri u lokalnom kontekstu platforme poput nekadašnje Druge scene ili danas operativne organizacije NKSS. Aktivnošću nekolicine članica i članova lokalne AICA-e, udruženje je mobilisano u pravcu odbrane stručnog i umetničkog smisla naspram desno-populističke deregulacije stručnosti, u pravcu autonomije kulturnog delovanja naspram partokratske ekspanzije i kolonizacije nekadašnjih javnih institucija, i u pravcu zahteva za prihvatljivim, svakako boljim, uslovima rada u kulturi. Pokrenuti su programi, obnovljena je organizaciona struktura i udruženje je počelo da se javno oglašava povodom niza incidenata spram institucija i pojedinaca u polju sve vulgarnijih procesa industrijalizacije ili instrumentalizacije kulture.

Reaktivacija udruženja kritičara AICA Srbije može se videti i kao pokušaj kolektivizacije tela i glasova pojedinačnih kulturnih aktera i akterki u situaciji u kojoj populistička desnica na vlasti obavlja masovno prisvajanje i deprofesionalizaciju institucija, a forme znanja postaju lako zamenljive “alternativnim istinama”. Brojni kritičari, kustosi, teoretičari i istoričari umetnosti su shvatili da svaki pojedinačni incident može uskoro načiniti metu i od njih samih. Hiper-individuacija koja danas nije samo karakteristična za kulturni rad nego i za sve druge forme rada, polako ustupa prostor kolektivizaciji i kooperativnosti kao oblicima uzajamne solidarnosti, razmene, podrške, samoobrazovanja i samokritike. Ovi pojmovi i prakse su središtu inicijative obnavljanja Međunarodnog udruženja likovnih kritičara AICA Srbije. Za razliku od prethodnog sastava organizacije čije je članstvo mahom bilo zaposleno u muzejima, galerijama, novinskom i predavačkom sektoru, veliki broj članova i članica obnovljene AICA-e pripada nezavisnom kulturnom sektoru koji je u Srbiji potpuno marginalizovan. Sve veći broj kulturnih delatnika i delatnica u statusima samostalaca doveden je na ivicu prekarnog života, kao i na delovanje u “potisnutoj javnosti”. Državna izdvajanja za kulturu – svedena na “nepristojnu milostinju” – važan su činilac tekućeg procesa razgradnje i deregulacije kulturnog života. Otuda se u reaktivaciji različitih udruženja umetnika i kulturnih radnika vidi i mogućnost samoorganizovanog proto-sindikalnog delovanja, samo-pomoći i zajedničke borbe za bolje radne i životne uslove.

AICA, sekcija Srbije je heterogeno udruženje stručnog tipa, tako da su povodi i ciljevi reaktivacije uglavnom daleki horizont u pravcu u kojem deluje trenutna uprava strukturirana kroz odbore. Rukovodstvo udruženja čine: Upravni odbor (Jelena Vesić – predsednica, Marijana Cvetković, Ana Sladojević, Miroslav Karić i Slađana Petrović Varagić – članovi) Programski savet (Irina Subotić, Dejan Vasić, Jelena Stojanović, Simona Ognjanović i Jelena Vesić) i Nadzorni odbor (Vida Knežević i Mara Prohaska). Mandat svakog odbora je tri godine, tako da će se ciljevi, program i politike ili menjati ili razvijati u kontinuitetu. Svi odbori i njihovi članovi i članice za sada deluju na volonterskoj bazi. Članovi i članice odbora AICA Serbia zaduženi su za sve organizacione i konceptualno-programske poslove udruženja, komunikaciju sa pariškom Centralom, članstvom organizacije i javnošću, kao i za projektni menadžment svih programa udruženja.

Vebsajt uređuju Programski savet i Vladimir Jerić Vlidi kao administrator, a novi logo organizacije je dizajnirao Andrej Dolinka.

Program istorizacije likovne kritike druge polovine XX veka pod nazivom Umetnička kritika druge polovine 20. veka u Srbiji i Jugoslaviji: Stanovišta, koncepti, rasprave predviđen je kao bazični program udruženja koji bi kroz vreme trebalo da rezultira nekom vrestom antologije. Za sada je održano šest predavanja i šest pratećih diskusija koja se mogu pratiti na vebsajtu organizacije. Video-predavanja predstavljaju osnov za edukativnu online bazu, koja će se nadograđivati tokom narednih godina kao javni resurs za obrazovanje mladih istoričara umetnosti i drugih delatnika u kulturi, kako u zemlji, tako i u regionu.

Ova predavanja su adresirala važna pitanja kao što su kritičke pozicije i pozicije kritičara u kontekstu Hladnog rata pedesetih i šezdesetih godina, pojave novih tehnologija, pre svega kompjutera u umetnosti shvaćenoj kao “vizuelno istraživanje”; analizirane su alternativne forme kriticizma i kustoske prakse u drugoj polovini šezdesetih kroz pojmove kao što su “akritička kritika”  ili “primenjena kritika” ili kroz pitanje roda i pogled na delovanje žena-kritičarki, kustoskinja i muzeološkinja u okviru raznorodnih institucionalnih modela; takođe je razmatran je odnos konceptualne sfere kritičkog pisanja i materijalnosti umetničkog rad na primerima kritičarskih sukoba u Srbiji tokom devedesetih godina.

Najnoviji program organizacije AICA Srbije se odvija pod nazivom Kritika je prisutna i u realizaciji je od leta 2021. U pitanju je povratak angažovane kritike u medije i kolektivno razmatranje unutar organizacije šta može biti kritika danas, kao i da li, i na koji način u tabloiziranom medijskom pejzažu Srbije, utemeljena kritika može biti učinkovita. Projekat je rađen u saradnji sa nekolicinom medija kao što su novosadski Dnevnik, Mašina i Beton u Beogradu ili Radio Beograd. Projekat se izvodi kao višemedijski format kritike koji uključuje audio, tekstualne i vizuelne forme. Centralna tema projekta je pitanje “centra” i “periferije”, onako kako se u samoj kritičkoj praksi, kroz različite fokuse i tematizacije ovi pojmovi mogu videti u svetlu teorije i prakse dekolonijalnosti. Kritički tekst teoretičarke umetnosti i medija dr Ane Sladjević, sa kojim započinjemo objavljivanje članaka nastalih u okviru projekta Kritika je Prisutna, izdvaja određene metodološke pravce za ovakva promišljanja.

Projekat Kritika je Prisutna (#KritikaJePrisutna2021) će biti objavljen u nastavcima na vebsajtu organizacije krajem decembra 2021. Tekstovi su grupisani u dve rubrike:

u prvoj se razmatraju pojmovi centra i periferije u kontekstu dva Bijenala održana u Beogradu tokom prethodnog leta – u pitanju su Oktobarski Salon (sada Beogradsko Bijenale), manifestacija sa višedecenijskom tradicijom, i Bijenale Mladih, pokrenuto ove godine u okviru ULUS-a. Tekstovi u ovoj rubrici su ujedno i refleksija političke ekonomije ova dva Bijenala, njihovih drastično različitih budžeta i odnosa spram lokalnosti, što senzibiliše dalje promišljanje smisla “bijenalnih izložbi” i njihovog odnosa sa mestom i kontekstom izvođenja.

Druga rubrika obuhvata niz priloga koji su nastali kroz putovanja po različitim gradovima u Srbiji. Odbacujući klasičnu shemu putopisa (centar-periferija), prilozi u ovom multimedijalnom serijalu razmatraju umetničke i kultur-političke fenomene kao simptome globalne situacije savremene umetnosti, društva i sveta. Većina priloga je oblikovana kroz dijaloške i kolaborativne forme kritičkog teksta.

dr Jelena Vesić, predsednica Upravnog odbora AICA Serbia, nezavisna kritičarka, kustoskinja i istoričarka umetnosti

Tekst je izvorno pisan za ovogodišnji MANEK, magazin Nezavisne kulturne scene Srbije koje ove godine uređuju dr Vida Knežević i Lav Mrenović.

Magazin je tematski posvećen pitanjima kulturnog rada i kolektivizacije u smeru borbe za bolje uslove rada u kulturi i plate za život. U novom izdanju MANEK donosi niz intervjua sa teoretičarima i kulturnim aktivistima koji se aktivno bave ovim pitanjima, kao što su Katja Praznik ili njujorška grupa W.A.G.E, IG Kultur Štajerska (Grac) ili inicijativa Za K.R.U.H. iz Zagreba. Pored toga, najnoviji broj MANEK-a predstavlja niz članaka i intervjua sa ovdašnjim akterima scene kao što su protagonistkinje Bijenala Mladih (ULUS), KONDENZ festival koji predstavlja Marijana Cvetković, istraživanje “kako žive i rade umetnice i kulturne radnice” Ane Fotev, Tatjane Nikolić i Predraga Cvetičanina i brojne druge priloge.