Druga sesija:
Umetnička kritika druge polovine 20. veka: stanovišta, kritike, rasprave / 2022
Učestvuju Branislav Dimitrijević, Milica Pekić
Moderatorka Jelena Vesić
APSTRAKTI:
Branislav Dimitrijević
Od radikalnog samo-prevazilaženja do robne kreativnosti: Diskursi o umetnosti s kraja sedamdesetih i početkom osamdesetih u socijalističkoj Srbiji
Polazeći od zaključaka izvedenih u knjizi Potrošeni socijalizam o odnosu kulture i njenih socio-ekonomskih i političkih okvira u SFRJ, izlaganje će se bazirati na promeni paradigme u diskursima (o) umetnosti s kraja sedamdesetih i početkom osamdesetih godina. Liberalizacija tržišta, i uopšte reforme u političkom sistemu u SFRJ od sredine šezdesetih, dovele su do protivrečnosti u odnosima centralnih ideoloških ciljeva jugoslovenskog socijalizma i kompetitivnih tržišno-potrošačkih okvira društvenih odnosa koje su neminovno donosile ekonomske reforme. Ovo je stvorilo nesporazume u generalnoj orijentaciji uloge umetnosti u socijalističkom društvu i ti nesporazumi će se ovde obrazložiti primerom osnivanja Grupe 69 kao formacije etabliranih umetnika koji su zagovarali tržišnu kompetitivnost ali u uslovima i uz podršku socijalističkih institucionalnih praksi.
U isto vreme, sa pojavom Nove umetničke prakse, dolazi do radikalizacije pojma umetničkog objekta i umetničkog stvaralaštva, do kritike svođenja umetnosti na robno-tržišnu formu, pa i do iskaza o neophodnosti prevazilaženja klasnog karaktera umetnosti, umetničkog postupka kao o „stvaranja“ i zalaganju za umetnost koja je pre svega proces istraživanja, otkrivanja, komuniciranja, mišljenja, intervenisanja – što su u velikoj meri i pojmovi karakteristični za diskurse savremene umetnosti danas.
Međutim, krajem sedamdesetih i početkom osamdesetih dolazi do naizgled nagle promene, i to upravo na mestima gde je sedamdesetih formiran diskurs novih umetničkih praksi (kao što je pre svega beogradski SKC). Napuštaju se ideje koje streme umetnosti koja prevazilazi vlastiti buržoaski jezik, i formira se retorika koja želi da se artikuliše upravo kao odgovor na „teret konceptualne tišine prethodne decenije“ (sic!) te taj novi diskurs promoviše pojmove kreativnosti, zavodljivosti, uživanja, pluralizma, i sl. Kako je poznato u okolnostima zapadne umetnosti ova promena paradigme je bila uslovljena zahtevima umetničkog tržišta i galerijskog sistema, te je značajno sagledati kako je ova promena iskazana u okolnostima socijalističkog institucionalnog sistema, gde se ispostavlja i kao najava novih ideoloških procesa koji će uslediti sve do okončanja socijalističkog društvenog uređenja krajem te dekade. Izlaganje će se fokusirati na načine na koji se ova promena izražavala u primerima iz likovne kritike i u iskazima umetnika.
dr Branislav Dimitrijević je profesor istorije i teorije umetnosti na Visokoj školi za likovnu i primenjenu umetnost u Beogradu i gostujući predavač na inostranim umetničkim školama. Od sredine devedesetih aktivan je kao kustos savremene umetnosti. Njegova istraživačka i predavačka interesovanja su u polju moderne, avangardne i savremene umetnosti, a pre svega umetnosti i kulture u socijalističkoj Jugoslaviji. Autor je knjiga Potrošeni socijalizam – Kultura, konzumerizam i društvena imaginacija u Jugoslaviji, 1950-1974 (2016); Slatki film Dušana Makavejeva (2017), O normalnosti – Umetnost u Srbiji 1989-2001 (2005) i drugih.
Milica Pekić
Kreiranje pretpostavki institucionalne transformacije u radu kritičarki i kritičara tokom devedesetih godina 20. veka u Srbiji
Na nekoliko konkretnih primera taktičkog delovanja likovne kritike u Srbiji tokom devedesetih godina 20. veka biće trasirane strategije razvoja alternativnih produkcionih okvira umetničkog sistema u vremenu ratnog razaranja i sveopšte krize. Institucionalizacija nacionalističkog diskursa u radu Muzeja savremene umetnosti i Narodnog muzeja u Beogradu (s retkim izuzecima) nametnula je potrebu promišljanja novih izlagačkih i produkcionih politika baziranih na strategijama samo-organizacije i izvan-institucionalnog delovanja.
U klimi restrukturiranja i reorganizacije umetničke zajednice generacija likovnih kritičarki i kritičara usmerila je svoj angažman na izgradnju paralelnog sistema unutar koga je moguće detektovati nekoliko različitih operativnih taktika a koje će uticati i na produkcione i interpretativne osnove diversifikovanog sistema umetnosti kreiranog nakon političkih promena dvehiljadite. Dva najznačajnija produkciona resursa za razvoj scene svakako su bili Soroš fondacija i Radio B92 koji su ponudili finansijske (Soroš) a zatim i infrastrukturne (B92) resurse. Kolektiv kritičara okupljenih oko Soroš Centra za savremenu umetnost (prvenstveno Dejan Sretenović, Branislava Anđelković i Branislav Dimitrijević ali i u saradnji sa drugim kritičarima i kritičarkama) pokreće niz aktivnosti koje se mogu razumeti kao kreiranje platforme samo-obrazovanja i produkcije a unutar koje se razvijaju instrumenti profesionalne produkcije, kritičke valorizacije, prezentacije i dokumentacije savremene umetnosti s jedne strane i obrazovno-pedagoške prakse s druge strane kao izvan-institucionalni supstitut za proizvodnju scene.
Aktivnost kritičarke Darke Radosavljević kao urednice kulturne redakcije Radija B92 i kustoskinje Cinema Rex-a, demonstrira nešto drugačiju taktiku kritičarskog delovanja usmerenu na uspostavljanje fleksibilnih mreža, odnosa saradnje različitih inicijativa, umetničkih poduhvata i kritičkih pozicija, kao i detektovanje i promociju umetničkih pojava na margini, koje će rezultirati i formiranjem Umetničke asocijacije Remont 1999. godine.
Nakon političkih promena 2000. godine rad kruga kritičara oko Centra za savremenu umetnost vezuje se za instituciju Muzeja savremene umetnosti dok će Remont svoj rad razvijati u polju civilnog sektora t.j. nezavisne kulture. I jedna i druga pozicija podrazumevaju taktički rad kritike u tesnoj saradnji sa umetnicima koji teži prevazilaženju distance i hijerarhije kritičar-umetnik i stvaranju uslova za nove odnose na sceni. U ovom smislu može se povući linija kontinuiteta sa delovanjem kritičara vezanih za Studentski kulturni centar sedamdesetih godina 20. veka. U smislu, pak, potencijala institucionalne transformacije, ove prakse kreiraju osnovne preduslove za nove subjektivacije koje se u prvoj deceniji 21. veka suočavaju sa izazovima s jedne strane zahteva postojeće strukture muzejske institucije a s druge strane ograničenja projektne logike finansiranja uslovljene prioritetima donatora.
dr Milica Pekić, istoričarka umetnosti i kustoskinja, suosnivačica KIOSK platforme za savremenu umetnost. U svom istraživačkom i praktičnom radu bavi se participativnom umetnošću, politikama konfrontacije u umetničkim praksama, potencijalom institucionalne transformacije i novim modelima zajedničkog upravljanja javnim resursima kulture. Učestvovala je u osnivanju i radu Asocijacije Nezavisna kulturna scena Srbije i Regionalne platforme za kulturu KOOPERATIVA.
Druga sesija Simpozijuma Oktobarski salon u fokusu / Likovna kritika, društveni odnosi, politika izlaganja, koji su članice i članovi udruženja AICA predstavili 2022. Simpozijum sadrži tri debatna programa: Oktobarski salon i likovna kritika; Umetnička kritika druge polovine 20. veka: stanovišta, kritike, rasprave; Oktobarski salon i velike izložbe savremene umetnosti: modaliteti izlaganja i refleksije, kako misliti dalje?
Kustoskinja programa: Jelena Vesić, predsednica sekcije AICA Srbija